دستورالعمل پرتونگاری صنعتی

دستورالعمل پرتونگاری صنعتی RT(رادیوگرافی صنعتی )

1- هدف

هدف از تهیه و تدوین این راهنما ارائه مسیر جهت تدوین دستور العمل های کاربردی در شرکت تابعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی است این راهنما شامل نکات بارز از الزامات و مقررات قانونی کشور می باشد.

  2- مقررات کلی

رعایت مجموعه مقررات و الزامات قانونی جاری در کشور از جمله قوانین زیر الزامی می باشد.

1)     قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب 1368 مجلس شورای اسلامی

2)     آیین نامه اجرایی قانون حفاظت در برابر اشعه 1369 هیئت وزیران

3)      استانداردهای پایه حفاظت در برابر اشعه مصوب 1379 واحد قانونی سازمان انرژی اتمی

3- محدوده کاربرد :

این دستورالعمل برای کلیه کارکنان صنایع پتروشیمی وهمچنین کارکنان پیمانکار ذیربط تهیه شده و رعایت ضوابط آن در کلیه مراحل اجرای طرح الزامی می باشد.

4 -  تعاریف

1-4- طبقه بندی افراد

کلیه افرادی که ممکن است در ارتباط با منابع پرتو تحت اختیار دارنده پروانه ، پرتوگیری داشته باشند ، به سه گروه تقسیم بندی می شوند:

الف- افراد عادی ( مردم ): کلیه افرادی که در استخدام دارنده پروانه نیستند .

ب – افراد پرتو نگار : افرادی که در استخدام دارنده پروانه هستند و بر حسب وظیفه شغلی خود مستقیماً بکار با منابع پرتو اشتغال دارند.

ج-افراد غیر پرتو نگار: افرادی که در استخدام دارنده پروانه هستند ولی در شرایط عادی کار (غیر از مواقع غیر قابل پیش بینی و سوانح ) بطور مستقیم با منابع پرتو کار نمی کنند .

2-4- حد دز:

1-2-4-میانگین دز دریافتی افراد عادی و افراد غیر پرتو نگار از منابع پرتو تحت اختیار دارنده پروانه نباید از مقادیر زیر تجاوز کند:

الف- دز موثر                                                 1 میلی سیورت در سال

ب – دز معادل در عدسی چشم                        15 میلی سیورت در سال

ج – دز معادل در پوست                                 50 میلی سیورت در سال

2-2-4- دز دریافتی افراد پرتو نگار از منابع پرتو تحت اختیار دارنده پروانه نباید از مقادیر زیر تجاوز نماید:

الف-دزموثر 20 میلی سیورت در سال

ب – دز معادل در عدسی چشم 150 میلی سیورت در سال

ج – دز معادل در پوست+ 500 میلی سیورت در سال

3-4-طبقه بندی نواحی کار :

1-3-4- ناحیه کنترل شده :

 هر محلی که پرتو گیری بیش از حدهای دز موضوع بند 1-2-4 برای افراد عادی و افراد غیر پرتو کار محتمل باشد ، با توجه به نوع منابع و ماهیت کار با اشعه هر محلی که دز در یک ساعت از   5/7 میکروسیورت در ساعت بیشتر باشد ، ناحیه کنترل شده تلقی می گردد و پرتو نگاران موظفند با ایجاد موانع فیزیکی و نصب علائم هشدار دهنده از حضور افراد عادی و یا غیر پرتو کار در این ناحیه جلوگیری به عمل آورند

2-3-4- ناحیه تحت نظارت :

هرمحلی که خارج از ناحیه کنترل شده که پرتو گیری افراد عادی و یا افراد غیر پرتو کار ، باید تحت کنترل باشد . این کنترل صرفاً جهت حصول اطمینان از عدم افزایش پرتوگیری ازحد دز مربوطه می باشد.در شرایط عادی کار به هرمحلی که آهنگ دزبین5/2 میکروسیورت درساعت  تا5/7 میکرو سیوت

در ساعت باشد ناحیه تحت نظارت اطلاق می گردد و پرتو کاران موظفند ضمن نصب علائم هشدار دهنده از تردد و یا توقف غیر ضروری افراد جلوگیری بعمل آورند و در صورتیکه تردد و یا توقف افراد ضروری یا اجتناب ناپذیر باشد ،باید پرتو گیری افراد را بر اساس دستور العمل های داده شده ، با توجه به نتایج مونیتورینگ محیطی و مدت حضور ، تخمین زده شود. اگر بر اساس محاسبات ، پیش بینی شود که مجموع پرتو گیری  این افراد در طول یکساعت بیش از 5/2 میکرو سیوت در ساعت است ، در این صورت باید قبل از اجرای عملیات پرتو نگاری با استفاده از عوامل حافظ و فاصله ، طبق دستور العمل های مربوطه ، مرز ناحیه تحت نظارت را اصلاح کرد.

3-3-4- ناحیه ممنوعه :

هر محلی که آهنگ دز بیش از 2msv/h باشد . حضور کلیه افراد در این ناحیه ممنوع است . فقط در موارد خاص در صورتیکه اطمینان حاصل شود که مجموع دز از50 میکرو سیوت تجاوز نخواهد کرد ، حضور پرتو کاران با برنامه ریزی دقیق و صحیح بلا مانع است.

4-3-4- ناحیه آزاد :

هر محلی که آهنگ دز کمتر از 2msv/h باشد ، برای حضور افراد در این ناحیه  ، در صورت رعایت حد دز ، اعمال شرایط ضرورت ندارد.

5- مسئولیت کارفرما:

1-5- کارفرما باید نسبت به رعایت قوانین ذکر شده در بند 2 نظارت کافی داشته باشد.

2-5- ایمنی کارفرما باید ورود و خروج دوربین رادیو گرافی از سایت را ثبت نماید و مشخصات فنی دوربین (الصاقی بر دوربین) را با شناسنامه دوربین مطابقت نماید.

3-5- هر گونه جابجایی و استفاده از منبع(چشمه) باید با نظارت ایمنی کار فرما  و توسط افراد واجد شرایط انجام پذیرد.

  4-5-  پرمیت پرتو نگاری بایستی توسط واحد ایمنی کارفرما طراحی و اجرائی گردد.

  5-5-  فرم ورود و خروج دوربین بایستی توسط ایمنی کارفرما تهیه گردد.

  6-5-  فرم ورود و خروج چشمه(LOG BOOK)  از محل نگهداری دوربین و چشمه بایستی توسط ایمنی کارفرما تهیه و در محل نصب گردد و سپس یک نسخه آن بایگانی گردد.

  7-5-  ایمنی کار فرما باید تدابیری اتخاذ نماید که محیط پس از کار پرتو نگاری بررسی و

 باز بینی شده واز برگشت چشمه به داخل دوربین مطمئن گردد.

  8-5-  کارفرما موظف است کلاس آشنایی مقدماتی با عملیات پرتو نگاری را برای افرادی که در معرض پرتو قرار می گیرند(به تشخیص ایمنی کارفرما)برگزار نماید.

6-  نحوه انتخاب پیمانکار رادیو گرافی:

پیمانکار باید از طریق شرکت ملی صنایع پتروشیمی و با مراجعه به لیست امتیاز بندی سازمان انرژی اتمی ایران انتخاب گردد.

پیمانکار باید مدارک زیر را ارائه دهد:

1.      اساسنامه شرکت

2.      پروانه بهره برداری از سازمان انرژی اتمی

3.      شناسنامه های دوربین شامل :  شماره سریال، نوع منبع(چشمه)،میزان پرتو زائی در زمان بارگذاری،جدول نیمه عمر متناسب با نوع منبع (چشمه)

4.      جدول کنترل کیفی دوربین

5.      گواهی خرید یا معرفی نامه(ترخیص) از سازمان انرژی اتمی ایران

7-  وظایف پیمانکار رادیو گرافی:                                                                                                                    1-7- پیمانکار باید دارای مسئول کارشناس فیزیک بهداشت باشد.

تبصره: نماینده مسئول فیزیک بهداشت در سایت باید معرفی گردد.

2-7 - تمام پرتوکاران باید دوره مقدماتی حفاظت در برابر اشعه را گذرانده باشند و دارای تائیدیه حفاظت در برابر اشعه از سازمان انرژی اتمی ایران باشد و  حداقل سن  آنها 18 سال باشد.

3-7 -  کلیه پرتو کاران باید حداقل دارای وسایل حفاظت فردی از قبیل دزیمتر TLD ، دزیمتر قلمی، دزیمتر هشدار دهنده صوتی(گایگر)

4-7 – پیمانکار باید یک دستگاه رادیو متر جهت  تعیین محدوده های تحت کنترل و نظارت وممنوعه،مونیتورینگ محیطی و یک عدد کولیماتور به ازاء هر دوربین در محدوده عملیات داشته باشد.(در سایت)

5-7 -  کلیه تجهیزات اندازه گیری پیمانکار می بایست دارای کالیبراسیون معتبر از سازمان انرژی اتمی ایران باشند.

6-7 -  پیمانکار باید  دارای ستورالعمل ایمنی در شرایط اضطراری باشد.

7-7 – پیمانکار باید تجهیزات ایمنی در شرایط اضطراری شامل جلیقه سربی،ساق بند سربی،دستکش سربی،عینک سربی،چندین کیسه سربی،انبر بلند درسایزهای مختلف و کانتینر اضافی و خاموش کننده دستی را در اختیار داشته باشد.

8-7 -  پیمانکار باید ملزم به تکمیل پرمیت قبل از شروع هر فعالیت در شرکت/ طرح پتروشیمی باشد.

9-7 -  دستورالعمل های مربوط به ایمنی پرتونگاری به طور کلی شامل دستور‌العمل‌های زیر می‌باشد که شرکت پرتونگار موظف است این دستورالعمل ها را ارائه نماید و همچنین افراد پرتونگار و مسئول فیزیک بهداشت کاملاً از آنها آگاه باشند :

•        دستورالعمل کنترل سوانح دوربین های حاوی چشمه های رادیوگرافی

•        دستورالعمل آمادگی برای سوانح محتمل در عملیات پرتوگاری

•        ایمنی و حفاظت در برابر پرتوهای یون ساز

•        دستورالعمل حمل ونقل دوربین های حاوی چشمه های رادیوگرافی با وسایل نقلیه

•        دستورالعمل مونیتورینگ فردی و محیطی

10-7 -  تمام پرتو کاران باید کلیه مقررات و قوانین HSE را رعایت نمایند.

8-وظائف مسئول فیزیک بهداشت:

1-8- تهیه ، بازبینی ، اصلاح و تائید برنامه های مونیتورینگ فردی و محیطی پرتوها

2-8- پیش بینی و انتخاب تجهیزات حفاظتی و مونیتورینگ مورد نیاز

3-8- تهیه ، بازبینی ، اصلاح و تائید دستورالعمل های حفاظت در برابر اشعه و روشهای اجرائی برای مرزبندی نواحی کنترل شده و تحت نظارت

4-8- برنامه ریزی جهت حصول اطمینان از رعایت دستورالعمل ها ، ثبت نتایج مونیتورینگ ، ارائه گزارش پرتوگیری های بیش از آستانه بررسی ، ارائه گزارش اقدامات برای مواردی که آهنگ دز بیشتر از آستانه اقدام است.

5-8- نظارت بر عملیات پرتونگاری از نقطه نظر رعایت نکات حفاظت در برابر اشعه و جلوگیری از اجرای عملیات پرتونگاری در شرایطی که معیار های حفاظت در برابر اشعه رعایت نشده است.

6-8- بررسی و تفسیر نتایج مونیتورینگ فردی و محیطی و صدور دستورالعملهای لازم جهت کاهش پرتوگیری

7-8- برنامه ریزی آموزشی برای کارکنان شرکت ( اعم از پرتوکار و غیر پرتوکار )در زمینه حفاظت در برابر اشعه و ایمنی منابع پرتو

8-8- بازرسی از منابع پرتو ، محل نگهداری ، تجهیزات پرتونگاری ، عملیات پرتو نگاری  ، نحوه مرزبندی نواحی کنترل شده و تحت نظارت ، نحوه حمل و نقل منابع پرتو ، تجهیزات مونیتورینگ و حفاظتی پرتوکاران و رفع نکات ضعیف مرتبط با حفاظت و ایمنی ، حداقل هر 6 ماه یکبار

9-8- برنامه ریزی جهت آمادگی اورژانس های پرتوی

10-8- برنامه ریزی و انجام هماهنگی های لازم هنگام بروز سانحه و مشارکت در اجرای برنامه ها در صورت لزوم

11-8- اجرای دستورالعملها ، توصیه های واحد قانونی و گرد آوری اطلاعات و ارائه مدارک مورد نیاز آن واحد

12-8- مسئول فیزیک بهداشت کل ملزم است کلیه مواردی را که در قانون حفاظت در برابر اشعه ، آئین نامه اجرائی و ستورالعملهای مربوطه پیش بینی شده است در اسرع وقت به واحد قانونی اعلام دراد.

13-8- چنانچه مسئول فیزیک بهداشت کل به هر علتی بخواهد از سمت خود کناره گیری نماید ، موظف است مراتب را حداقل دو ماه قبل به دارنده پروانه و واحد قانونی اعلام نماید. در غیر اینصورت صلاحیت وی به عنوان مسئول فیزیک بهداشت برای همیشه لغو می گردد.

14-8- در مواردی که عملاً حضور شخص مسئول و مسئول فیزیک بهداشت کل در برخی از محل های پرتونگاری میسر نباشد لازم است در هر محل ( سایت ) ، یک نفر واجد شرایط بعنوان مسئول فیزیک بهداشت محل معرفی و اختیارات و مسئولیتهای وی بر حسب مورد توسط شخص مسئول و مسئول فیزیک بهداشت کل کتباً ابلاغ گردد.

9- محل نگهداری دوربین رادیوگرافی :

در صورت لزوم نگه داری دوربین رادیو گرافی در مجموعه عملیاتی(سایت) موارد زیر بایستی   رعایت گردد:

1-9 -  موقعیت استقرار چاله محل نگهداری دوربین در محلی از سایت که بیشترین فاصله را با تاسیسات داشته و دارای کمترین رفت آمد در آن محل باشد قرار داده شود وبا فنس محدود گردد. . بدیهی است جهت حفاظت چاله سورس از حوادث طبیعی مانند بارندگی تدابیر لازم(از قبیل ساختن اطاقک چاله سورس و ...) اتخاذ گردد.

2-9 -  چاله ( pit ) محل نگهداری دوربین دارای عمق 120 سانتیمتر و قطر حدود 40 سانتیمتر دارای جداره فلزی و بتونی محافظ و با درب فلزی و قفل باشد .

3-9 -  آهنگ پرتو دهی در سطح خارجی چاله نباید در فاصله یک متری از 5/2 میکرو سیورت در ساعت تجاوز نماید .

4-9 -  علامت خطر اشعه رادیواکتیو روی درب و دیوارها حک ونصب شود .

5-9 -  دوربین ، محفظه آن و انبار چشمه هنگام عدم استفاده باید توسط ایمنی کار فرما قفل شود .

 10- پرمیت پرتو نگاری :

1-10 -  الزامات:

1-1-10 -  تعیین شماتیک از محل( نقشه کلی سایت)

 2-1-10 -   تعیین میزان پرتو زائی چشمه و تعیین نوع چشمه

3-1-10 -  ذکر شماره سریال دوربین و نوع دوربین

4-1-10 -  الزام نصب علائم هشدار دهنده توسط گروه پرتو کار

5-1-10 -  مسدود کردن راه ها در صورت لزوم توسط گروه پرتو کار

6-1-10 -  استفاده از دستگاههای حفاظتی مثل کولیماتور در صورت لزوم

7-1-10 -  میزان محدوده تحت کنترل با توجه به محاسبات تئوریک نواحی تحت کنترل و تحت نظارت و ممنوعه

8-1-10 -  ذکر امضاء مجاز

9-1-10 -  تاریخ انجام،ساعت شروع،ساعت خاتمه کار

10-1-10 -  نام افراد پرتوکار

11-1-10 -  ذکر مسئولیت های فیزیک بهداشت در یک برگ مجزا و طرح سئوالات مرتبط به همراه چک لیست

12-1-10 -  در خواست کننده کار باید محیطی ایمن برای پرتو نگاری آماده کند و نظارت بر آن ایمنی کارفرما می باشد.

2-10 -  امضا های مجاز:

1-2-10 -  امضا مجاز در زمان ساخت و ساز:

واحد کنترل کیفیت(QC) پیمانکار

 بازرس فنی

 ایمنی پیمانکار

ایمنی کارفرما

2-2-10 -  امضا مجاز در زمان بهره برداری :

بازرس فنی

ایمنی کارفرما

رئیس بهره برداری

3-10 -  توزیع نسخ:

واحد کنترل کیفیت(QC) پیمانکار

بازرس فنی

ایمنی پیمانکار

 ایمنی کارفرما

حراست حهت اطلاع عمومی

گرو ههای ذینفع(شرکت های مجاور)